เหรียญ ต่องโข่
ตอ โข่ ตองโข่ =ภาษาพม่าหมายถึงโจรป่า
เป็นคำที่ทหารพม่าใช้เรียกกองกำลังกู้ชาติไทยใหญ่
ซึ่งต่อมา ทหารพม่าจะเรียกผู้ก่อการร้าย
ด้านหน้า
บรรทัดบน
อ่านว่า - เจ้าฟ้า นเรโสน มหาหร่าจ่า (นเรศวร มหาราชา)
บรรทัดล่าง
ป.ส. ๒๐๙๘-๒๑๔๘ (เป็นตัวเลขแบบพม่า)
ป.ส. ย่อมาจาก ปุ้ตถ่ะ ส่าสะหน่า หรือ พ.ศ. นั่นเอง
ด้านหลัง
บรรทัดล่าง เป็น พ.ศ. ๒๑๒๗ (ตัวเลขแบบพม่า)
ประวัติโดยย่อ
เหรียญ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช รุ่น "ต๊กโข่" หรือ "ตองโข่" แล้วแต่จะอ่านออกเสียง เป็นการเรียกทหารของกองทัพเมืองไต ของคนล้านนา เหรียญนี้เป็นการร่วมมือกันสร้างระหว่างผู้นำกองทัพเมืองไต โดยหนุ่มหาญศึก กับ นายกรัฐมนตรีของไทยจอมพลสฤษดิ์ ธนรัชต์ นายกรัฐมนตรีของไทยและผู้บัญชาการทหารสูงสุดร่วมกันสร้างเหรียญบูชาสมเด็จ พระนเรศวรมหาราช รุ่นแรก สร้างจำนวน 1,000 เหรียญและมอบให้กับสมาชิกกลุ่ม ทั้งนี้เพื่อซึมซับน้อมนำใจศรัทธาในพระบารมี และพระบรมเดชานุภาพของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ช่วยรักษา ปกป้อง คุ้มครองภัยในการปฏิบัติภารกิจใหญ่ ที่เป็นอันตรายและมากด้วยศาสตราวุธนานาชนิด กล่าวกันว่าพระบารมี ของพระองค์ปกป้องคุ้มครองให้พ้นจากคมกระสุนของผ่ายตรงข้ามได้อย่าง ปาฏิหาริย์ เหตุการณ์นี้บังเกิดความอัศจรรย์ใจ และเพิ่มพลังศรัทธา พลังใจแก่กลุ่มเหล่าทหารหาญของกองทัพเมืองไตยิ่งนัก
ส่วนความเกี่ยวพันระหว่างองค์สมเด็จพระนเรศวรกับ ชนชาติไทใหญ่นั้น มีเรื่องราวเล่าขานดังนี้ เมื่อสมัยที่สมเด็จพระนเรศวรยังทรงพระเชาว์ ตอนที่ถูกจับไปเป็นเชลยศึกที่กรุงหงสา พระองค์ท่านมีพระสหายเป็นลูกเจ้าฟ้าเมืองไต ชื่อว่าเจ้าคำก่ายน้อย ซึงสองพระองค์ต่างก็เป็นเชลยศึกเหมือนกัน และเคยสัญญากันว่า อนาคตข้างหน้าสองพระองค์จะช่วยกันรบเคียงบ่า เคียงใหล่กับกองทัพของ พม่าด้วยกัน ซึ่งมีอยู่ช่วงหนึ่ง กองทัพเมืองไต ถูกกองทัพอังวะ บุกเข้ามาตีเมืองไต ซึ่งตอนนั้นเจ้าคำก่ายน้อยทรงปกครองอยู่ ร้อนถึงสมเด็จพระนเรศวรที่ทรงทราบว่า เจ้าฟ้าคำก่ายน้อยถูกโจมตี จากกองทัพอังวะ พระองค์จึงได้กรีฑาทัพไปช่วยรบ แต่พระองค์ท่านไม่ทันถึงเมืองนาย ก็ทรงมาสวรรคตเสียก่อนด้วยโรคไข้ป่า ที่ ทุ่งดอนแก้ว เขตเมืองห้างหลวง แขวงเมืองเชียงใหม่ พอเจ้าฟ้าคำก่ายน้อยทรงทราบว่า องค์สมเด็จพระนเรศวรทรงสวรรคต เสียแล้ว ทำให้เจ้าฟ้าคำก่ายน้อยทรงหมดกำลังใจ และพ่ายแพ้ศึกสงคราม และทรงสิ้นพระชนม์ไปในการสงครามครั้งนั้นเอง อีกกรณีหนึ่ง คือเมื่องปี พ.ศ. 2500 มีคนไทใหญ่ได้ค้นพบเจดีย์ร้างอยู่กลางป่า ในเขตเมืองหาง ซึ่งชาวไทใหญ่ต่างเชื่อว่า เป็นพระสธูปที่บรรจุพระอัฐิของสมเด็จพระนเรศวร จึงเกิดความเลื่อมใส และให้ความเคารพบูชาเสมอมา แม้กระทั้งเหล่าทหารหาญของกองทัพไตก็ทรงศัทธาในพระสธูปนี้เช่นกัน เมื่อจะทำการออกศึกรบกับกองทัพพม่าคราใด ก็จะมีการบวงสรวงองค์พระสธูปนี้ทุกครั้ง ทำให้เหล่าทหารหาญมีความฮึกเหิม ไม่กลัวต่อการสงคราม ที่สำคัญจะมีชัยชนะทุกครั้งที่ออกรบ ทำให้ผู้นำกองทัพทหารพม่า สงสัยว่าทำไมทหารไทใหญ่ถึงฮึกเหิม ไม่เกรงกลัวกองทัพพม่าเช่นนี้ มีเหตุจูงใจอันใดกัน จึงได้ส่งไส้ศึกไปค้นหาข้อมูลเกี่ยวกับกองทัพเมืองไต จึงได้รู้ว่า กองทัพเมืองไตมีความศัทธาในพระสธูปเจดีย์องค์หนึ่ง ซึ่งเชื่อว่า เป็นพระสธูปที่บรรจุพระอัฐิองค์สมเด็จพระนเรศวร จึงได้สั่งให้ทางกองทัพพม่าบุกเข้าไปทำลาย โดยการใช้อาวุธหนัก เพราะว่า เคยใช้รถไถ รถเกรดไปทำลายองค์พระสธูป แต่เกิดเรื่องอัศจรรย์ใจทุกครา คือเวลารถไปไถ ไปเกรด เครื่องยนต์ รถก็จะดับทุกครา ไม่สามารถทำงานได้ กว่าจะทำลายพระสธูปเจดีย์นี้ ใช้เวลายาวนานมาก ซึ่งกองทัพพม่าได้ทำลายพระสธูปเจดีย์ สำเร็จ ในปี พ.ศ. 2502
ซึ่งเศษซากก้อนอิฐจากการทำลายพระสธูปครั้งนั้น ต่อมาทางรัฐบาลไทยได้รวบรวม แล้วนำมาจัดสร้างเป็นอนุสาวรีย์พระสถูปสมเด็จพระนเรศวร ที่ ต.เมืองงาย อ.เชียงดาว จ.เชียงใหม่ และได้จัดสร้างพระเครื่องซึ่งต่อมาก็ได้รับความนิยมเป็นอย่างสูง คือ พระกริ่ง , พระชัยวัฒน์นเรศวรเมืองงาย และ เหรียญกลมทองแดงรูปสมเด็จพระนเรศวร
